Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen Tarım Arazilerinin Kullanımının Etkinleştirilmesi (TAKE) Projesi kapsamında çeltik üretim alanlarında, damla sulama yöntemlerinin kullanılması konusunda saha çalışmaları tam hızıyla devam ediyor.
Bu kapsamda; Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü teknik personeli tarafından Edirne’de, Çanakkale’nin Lapseki ve Biga İlçelerinde, Balıkesir’in Gönen ve Manyas İlçelerinde damlama sulama yöntemi ile yetiştirilen çeltik alanlarında incelemelerde bulunuldu.
Tarım Bakanlığı bu çalışmalarla birim alandan alınan verimi düşürmeden, çok daha az su kullanarak çeltik üretilmesini sağlamayı hedefliyor.
Çeltik Yetiştiriciliğinde Damla Sulama Yöntemi
Çeltik dünya nüfusunun yarıdan fazlasının besin kaynağı olan en önemli tahıl ürünlerindendir. Sıcak iklim tahılları arasında yer alan çeltik (Oryza sativa L.) Dünya’da mısırdan sonra en fazla üretimi yapılan ikinci büyük tahıldır.
Çeltikte Sulama Yöntemleri
Su kaynağından tarla parsellerine kadar getirilen sulama suyunun bitki kök bölgesine veriliş biçimi olarak tanımlamaktadır. Sulama yöntemleri iki ana başlık altında sınıflandırılmıştır.
1. Yüzey sulama yöntemleri (Salma sulama, Göllendirme sulama, Karık sulama, Uzun Tava Sulama Yöntemi)
2. Basınçlı sulama yöntemleri (Damla sulama Yöntemi -Yağmurlama sulama Yöntemi)
Çeltik Yetiştiriciliğinde Uygulanan Sulama Yöntemleri:
• Geleneksel Sulama yöntemi • AWD sulama Yöntemi • Damla Sulama Yöntemi
Geleneksel Sulama Yöntemi: Çeltik yetiştiriciliğinde ülkemizde yaygın olarak geleneksek sulama yöntemi uygulanmaktadır. Çeltik gelişim sezonu boyunca tarlalar sular altında bırakılır. Bitki gelişmesine bağlı olarak su seviyesi yüksekliği artırılır. Çeltik maksimum gelişme döneminde tarladaki su seviyesi 15 cm civarında tutulur. Tarlada su akışı hasatta 10-15 gün öncesinden kesilir.
Geleneksel sulama yöntemi ile ülkemizde çeltiğin su tüketiminin, iklim koşullarına göre değişmekle birlikte bir sezonda 810-1625 mm arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Bununla beraber uygulamada, kayıplardan dolayı su tüketiminin tahmin edilen miktardan çok daha fazla gerçekleştiği bilinmektedir. Çeltik üretiminde 1 kg ürün elde etmek için 1000-1200 litre suyun yeterli olduğu ancak uygulamada bu miktarın 4000-5000 litreye ulaştığı tahmin edilmektedir.
Çiftçilerin suyu bilinçsizce kullanmaları doğal kaynaklara (toprak ve su kaynaklarına) zarar vermektedir. Sürekli su yükü koşullarında derine sızma kayıplarının artması, yer altı suyu seviyesinin yükselmesine veya kirlenmesine neden olmaktadır. Özellikle kötü drenaj koşullarında yapılan çeltik tarımı, bir takım çevresel sorunları da beraberinde getirmektedir. Bunlar; toprak verimliliğinin azalması, belirli alanlarda su birikintilerinin oluşması, tuzluluk, kimyasal gübre ve pestisit taşınımı ile çeşitli kaynaklarda su kirliliği ve dolaylı olarak insan sağlığına zararlı koşulların oluşması şeklinde olmaktadır( Badawi, 2004). Bu bağlamda suyun yoğun kullanıldığı sulama uygulaması yerine çeltik yetiştiriciliğinde su tasarrufu sağlayan farklı yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır.
Çeltikte Damla Sulama Yöntemi
Damla sulama yönteminde temel ilke, bitkide nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim yaratmadan, her defasında az miktarda sulama suyunun sık aralıklarla yalnızca bitki köklerinin geliştiği ortama vermektir.
Damla Sulama Yöntemi altında Çeltik Yetiştiriciliğinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
■ Toprağın infiltrasyon testine göre damlatıcı debisi ve damlatıcı aralığı belirlenmedir. Genel olarak damlatıcı debisi 2 -4 L/h arasında seçilmedir. İstenilen ıslatma oranı dikkate alınarak damlatıcı aralığı ve lateral aralığı belirlenmelidir.
■ Damlatıcı aralığı 40 cm lateral aralığı 60 cm olarak seçilebilmektedir.
■ Çeltik sık ekilen tarla bitkisi olduğu için ıslatma oranı 100 alınmadır. İşletme basıncı : Lateral boru hattı içerisinde damlatıcı girişinde basınç 1 atm olmadır.
■ Lateral ve manifold boru hatları eğimsiz ya da bayır aşağı eğimde döşenir. Eğimli arazide ise tesviye eğrilerine paralel döşenmelidir.
■ Lateral uzunluğu 100 m’yi geçmemeli, manifold uzunluğu 40 m’nin altında olmamalıdır.
■ Manifold boru hatları laterallere iki yönde hizmet etmelidir.
■ Bitki çıkışı sağlanana kadar toprağın 30 cm’lik katmanı saturasyon noktasına yakın nem seviyesinde tutulmalıdır.
■ Hasattan 15-20 gün öncesine kadar toprak nem içeriği tarla kapasitesi ve üzerinde tutulmasına dikkat edilmelidir. Dolayısıyla sulama aralığı günlük olmadır.
■ Özellikle çeltik çiçeklenme öncesi ve sonrası haftası su stresinden kaçınılmalı toprak nem içeriği tarla kapasitesi ve üzerinde tutulmasına dikkat edilmelidir.
■ Çeşit olarak fide gelişimi hızlı çeşitlerin seçilmesi yabancı ot baskısından kurtulması açısından önemlidir.
Çeltik Yetiştiriciliğinde Damla sulama Yönteminin Avantajları
■ Geleneksel sulama uygulamasına kıyasla toprak hazırlığı kolaydır. (Sedde, keşan, lazer uygulamalası yapılmamaktadır) Dolayısıyla arazi hazırlığı masrafları azalır. (Mazot ve işçilik masrafları)
■ Damla sulama uygulamasında sedde yapılmadığından arazi kaybı olmamaktadır. Ekilebilir arazi artmaktadır.
■ Mibzerle kuruya ekim yapılmasından dolayı emek ve iş güçü maliyeti düşüktür ayrıca yeknesak bir ekim deseni oluşturulur. (Dekara yaklaşık 16 kg)
■ İkinci ürün yetiştirmemize imkan sağlar. (Kışlık sebze veya fiğ vb.)
■ Damla sulama ile gübreleme yapılarak iş-gücü maliyetini azalttır ve uygulanan gübrenin etkin bir şekilde kök bölgesine ulaşması sağlanır.
■ Damla sulama uygulaması geleneksel sulama uygulamasına göre bölgenin iklim ve toprak yapısına göre % 70-80 su tasarrufu sağlamakta ve su kullanım etkinliğini artırmaktadır. Sulama masrafını azaltır.
■ Drenajı iyi olmayan arazilerde hasatta biçerdöverlerin çalışmasına kolaylık sağlar.
■ Meyilli arazilerde çeltik yetiştiriciliği yapılmasına olanak sağlayarak çiftçi gelirini artırır.
■ Su kullanımın azaltması sebebiyle sulanamayan arazilerin sulanmasına imkan sağlar.
■ Çeltik tanesinde arsenik birikimini azaltır.
Sonuç ve Öneriler
▼ Çeltik yetiştiriciliğinde damla sulama uygulamalarının geleneksel sulamaya kıyasla çok faydalı bir alternatif olduğu, Damla sulama uygulamalarının sulama suyu kullanımını azalttığı ve su kullanım etkinliğini artırdığı tespit edilmiştir.
▼ Damla sulama uygulamaları altında yetiştirilen çeltik tane verimi, Geleneksel sulama uygulamasına kıyasla çok az bir verim kaybı (%4 ila %6) olmasına rağmen %69 ila %74 arasında yüksek oranda su tasarrufu sağlamıştır.
▼ Damla sulama yöntemlerinin geleneksel sulamaya göre yakın değerler göstermesi, kışlık sebzelerin çeltik hasadından hemen sonra ekilmesine olanak sağlaması ve dolayısıyla net gelire katkı sağlaması açısından damla sulamanın su tasarrufu sağlayan bir yöntem olarak kullanılabileceğini de göstermektedir. Ancak sürdürülebilir Damla sulama uygulaması için çiftçilerin maddi desteğe ihtiyaçları vardır. Sübvansiyon eksikliğinde tekrardan geleneksel sulamaya dönüşleri olacaktır.
▼ Çeltik yetiştiriciliğinde sürdürülebilirliği sağlamak amacıyla su tasarrufu sağlayan sulama yöntemlerinin bölgenin koşulları (su kaynağı ve sulama suyunun özellikleri, iklim, topografya, toprak bünyesi, toprağın su tutma kapasitesi, infiltrasyon hızı, toprak derinliği, ) ve maliyetler göz önüne alınarak seçilmelidir.
▼ Çeltik yetiştiriciliğinde damla sulama uygulaması yapılacak alanlarda çiftçilerin damla sulama yönetimini doğru işletmesi için bilgilendirilmesi, doğru zaman ve miktarda sulama yapılabilmesi amacıyla sulama programları oluşturulmalıdır.
▼ Çeltik yetiştiriciliğinde damla sulama uygulamalısında en önemli sorunlardan biri olan yabancı ot mücadelesi için çözüm önerilerini sunacak çalışmaların yapılması gerekmektedir.
▼ Damla sulama uygulaması meyilli arazilerde çeltik yetiştiriciliği yapılmasına olanak sağlayarak çiftçi gelirin artırılmasına ayrıca ikinci ürün yetiştiriciliğine olanak sağlayacaktır.
