Dr. Halil TOPUZ kaleme aldı: Dutun Besin Değeri Nedir ve İnsan Sağlığına Faydaları Nelerdir?
Beyaz Dut Morus Alba’nın Besin Değeri ve Faydaları
Dr. Halil Topuz Zir.Yük.Müh Agromica Gıda
Dutlar, Asya, Avrupa, Amerika ve Afrika'nın tropikal, subtropikal ve ılıman bölgelerinde yaygın olarak yayılmışlardır ve bu da farklı çevre koşullarına yüksek adaptasyon kapasitelerini göstermektedir. Türkiye, 400-500 yıl öncesine dayanan uzun bir yetiştirme geçmişine sahip önemli dut çeşitlilik merkezlerinden biridir. Türkiye'de yetiştirilen yenilebilir meyveli en popüler dut türleri Morus nigra, Morus rubra, Morus alba ve Morus laevigata'dır (1)
Son yıllarda, taze beyaz dut ( Morus alba L. ) meyvesi, üstün sağlık ve besin özellikleri nedeniyle giderek artan bir ilgi kazanmıştır. Beyaz dut, birçok ülkede taze meyve olarak tüketilirken, kurutulmuş halde sağlıklı bir atıştırmalık yiyecek olarak da popülerdir. Beyaz dut içerdiği karbonhidrat, protein, lif, yağ, vitamin ve mineraller nedeniyle büyük ilgi görmektedir. Değerli biyoaktif bileşiklerin varlığı, onu insan sağlığının yanı sıra beslenme ihtiyacını karşılaması için fonksiyonel gıdalar kategorisinde ideal bir aday yapmaktadır. Beyaz dut meyveleri, başta glikoz, maltoz, sükroz ve fruktoz olmak üzere %20 şeker içerir. Ayrıca sitrik ve elma şarabı asitleri ve uçucu yağlar gibi organik asitler içerirler. Kolayca sindirilebilen şekerlerin bu kadar yüksek içeriğinden dolayı, yüksek dağlık bölgelerdeki insanlarca kuru dut meyvelerini daha sonra un haline getirmek için öğütülür ve çeşitli yemeklere eklenirdi. Ayrıca kuru dut meyveleri canlandırıcı ve güçlendirici gıda kaynağı olarak kullanılmaktadır. Beyaz dutun insan sağlığı için eşit derecede önemli başka özellikleri de vardır. Her şeyden önce, yaprak ve meyveler %15-31 oranında yüksek kaliteli protein, ham lif, 200-300 mg/100g askorbik asit ve bunun %90'dan fazlası indirgenmiş formda, B vitamini, folik asit, folinik asit, D vitamini, β-karoten ve eser mineraller (demir, çinko, kalsiyum, potasyum, fosfor, magnezyum) içerir (2).
Beyaz dutun fenolik bileşikleri, çok çeşitli antioksidan ve antimutajenik aktivitelere ve anti-kanser özelliklerine sahiptir. Beyaz dut, sağlıklı özellikleri nedeniyle günümüzde olduğundan çok daha fazla fonksiyonel gıda olarak kullanılmalıdır. Beyaz dut, askorbik asit (C vitamini), antosiyaninler ve polifenoller dahil olmak üzere çok zengin bir antioksidan kaynağıdır. Bu aktif maddeler, insan organizmasını ateroskleroz, diyabet, obezite ve kanser gibi uygarlık hastalıklarına karşı korumada ve önlemede çok önemlidir ve çok sayıda insan grubunun yaşam kalitesini artırır (3). Dutun kuru meyvesi baş dönmesi, kulak çınlaması, uykusuzluk, erken yaşlanma ve diyabet tedavisinde geleneksel Çin tıbbında kullanılır ve ayrıca karaciğeri ve böbrekleri korur (4).
Dutlar genellikle kuru üzüme benzer şekilde kurutulmuş olarak tüketilir. Bu formda %70 karbonhidrat, %14 lif, %12 protein ve %3 yağ içerirler, bu da onları çoğu meyveye kıyasla protein açısından oldukça yüksek yapar (5).
100 gram porsiyon taze duttaki ana besinler (5)
|
· Kalori(kcal) : 43 · Su: %88 · Protein: 1.4 gram · Karbonhidratlar: 9.8 gram |
· Şeker: 8.1. gram · Lif: 1.7 gram · Yağ: 0.4 gram |
Beyaz Dut Meyvesinin Mikrobesin İçeriği
Dut, yüksek miktarda hem demir hem de C vitamininin yanı sıra yeterli miktarda potasyum ve E ve K vitaminleri içerir. Dut, antosiyaninler, klorojenik asit, rutin ve myricetin gibi çeşitli bitki bileşikleri içerir.
Mineraller : Kalsiyum, Demir, Magnezyum, Fosfor, Potasyum, Çinko, Bakır, Manganez, Selenyum
Vitaminler : C Vitamini, Tiamin, Riboflavin, Niacin, Pantotenik Asit, B6 Vitamini, Folat, Kolin, A Vitamini (RAE), Beta ve A Vitamini (IU), Lutein ve Zeaksantin, E Vitamini, K Vitamini
Amino Asitler : Aspartik Asit, Glutamik Asit, GABA
Fitokimyasallar : Alkaloidler, Polifenoller, Flavonoidler, Antosiyaninler, Resveratrol, Oksiresveratrol, Siyanidin-3-O-β-glukozit (Cy-3-), Siyanidin-3-O-β-rutinosid (Cy-3-rut), Rutin
Biyoflavonoid : Rutin, Morasetin, Quercetin-3-Triglucoside, İzokersitrin
Uçucu Yağ İçeriği : Asetik asit, Propionik asit, Bütirik asit, İzabutanoik asit, Valerik asit, İzovalerik asit, Heksanoik asit, İzoheksanoik asit, Metil Salisilat, Guaiacol, Fenol, Öjenol
Alkaloitler : Trigonellin, Kolin, Adenin (1,6).
Porsiyon Miktarı: 100 g
|
Potasyum |
194 mg |
Sodyum |
10 mg |
|
Magnezyum |
18 mg |
Kalsiyum |
39 mg |
|
C Vitamini |
36,4 mg |
Demir |
1,9 mg |
|
B6 Vitamini |
0,1 mg |
D Vitamini |
0 IU |
|
Kobalamin |
0 µg |
Dut, Morus alba (L.)'nın sağlığa faydaları arasında sindirimi iyileştirme, kolesterolü düşürme, kilo vermeye yardımcı olma, kan dolaşımını artırma, kemik dokuları oluşturma ve bağışıklık sistemini güçlendirme yetenekleri yer alır. Dut, Morus alba (L.) meyveleri ayrıca belirli kanserleri önlemeye, yaşlanma sürecini yavaşlatmaya, kan basıncını düşürmeye, gözleri korumaya ve genel vücut metabolizmasını iyileştirmeye yardımcı olur (7).
Düşük Kolesterol
Kolesterol, vücudunuzun her hücresinde bulunan önemli bir yağ molekülüdür. Bununla birlikte, yüksek kan kolesterol seviyeleri, artan kalp hastalığı riski ile bağlantılıdır. Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar, dut ve dut özlerinin aşırı yağı azaltabileceğini ve kolesterol seviyelerini düşürebileceğini göstermektedir. Ayrıca LDL (kötü) ve HDL (iyi) kolesterol arasındaki oranı da iyileştirebilir. Ek olarak, bazı test tüpü deneyleri, karaciğerde yağ oluşumunu azalttıklarını ve potansiyel olarak yağlı karaciğer hastalığını önlemeye yardımcı olduklarını göstermektedir (8,9,10).
Kan Şekeri Kontrolü
Tip 2 diyabetli kişiler kan şekerinde hızlı bir artış riski altındadır ve karbonhidrat yerken dikkatli olmaları gerekir. Dut, bağırsaklarınızda karbonhidratı parçalayan bir enzimi inhibe eden 1-deoksinojirimisin (DNJ) bileşiğini içerir. Bu nedenle, dutlar yemeklerden sonra kan şekerinin artışını yavaşlatarak diyabete karşı faydalı olabilir. Bu konuda insanlar üzerindeki çalışmalar henüz yeterli değildir (10,11).
Kanser Riskini Azaltıcı etkisi
Vücudunuzdaki artan stresin hücrelerde ve dokularda oksidatif hasara neden olduğu ve bunun da kanser riskinin artmasıyla ilişkili olduğu gösterilmiştir. Yüzlerce yıldır dut, kansere karşı bir çare olarak geleneksel Çin tıbbının bir parçası olmuştur. Bazı araştırmacılar şimdi bu tanınmış kanser önleyici etkilerin bilimsel bir temeli olabileceğine inanılmaktadır (12). Yüksek antosiyanin, C vitamini, A vitamini ve çeşitli diğer polifenolik ve fitonutrient bileşikleri içeriğiyle dutlar kesinlikle antioksidanlarla doludur. Antioksidanlar, hücresel metabolizmanın tehlikeli bir yan ürünü olan ve sağlıklı hücrelere zarar vererek kanserli hücrelere dönüşmelerine neden olabilen serbest radikallere karşı ana savunma hattıdır. Dutlarda bulunan çeşitli antioksidanlar, çok fazla hasar oluşmadan önce bu serbest radikalleri hızla nötralize edebilecekleri anlamına gelir (7).
Sonuç olarak, dut, farmakolojik potansiyeli açısından en çok çalışılan bitkilerden biridir. Yıllar boyunca yapılan araştırmalar, duttaki bir dizi aktif molekülün varlığını açıklığa kavuşturmuştur. Heyecan verici farmakolojik etkide yer alan mekanizma, duttan saflaştırılmış önemli sayıda bileşikle incelenmiştir. Saflaştırılmış bileşiklerin sentetik analoglarının çeşitli hastalıkların tedavisinde etkili olduğu gösterilmiştir. Dutlarda bulunan karotenoidlerden biri, retinal makula lutea da dahil olmak üzere belirli göz hücrelerindeki oksidatif stresin azaltılmasıyla doğrudan bağlantılı olan zeaksantindir. Ayrıca, zeaksantin bir antioksidan görevi görür ve makula dejenerasyonu ve katarakta neden olabilen serbest radikaller de dahil olmak üzere retinaya verilen belirli hasarları önler. C vitamini, antioksidanların tedavi etmediği vücuttaki herhangi bir hastalığa veya yabancı patojene karşı güçlü bir savunma silahıdır. Tek bir dut porsiyonu, günlük C vitamini ihtiyacının neredeyse tamamını karşılar, ancak bunu bu meyvede bulunan mineraller ve vitaminlerle birleştirirseniz, hastalığa karşı gerçek bir silahınız olur. Sabah kahvaltınıza birkaç dut veya dut tozu ekleyin ve bağışıklık sisteminizin yükseldiğini görün (7).
Kaynakça
1. Ercisli, S., Orhan, E., 2007. Chemical composition of white (Morus alba), red (Morus rubra) and black (Morus nigra) mulberry fruits. Food Chemistry, 103(4): 1380-1384.
2. Butt, M. S., Nazir, A., Sultan, M. T., and Schoёn, K. 2008. “Morus alba L. Nature’s Functional Tonic.” Trends in Food Science and Technology 19 (10): 505-1219 (10): 505-12
3. Yuan, Q.; Zhao, L. The Mulberry (Morus alba L.) Fruit-A Review of Characteristic Components and Health Benefits. J. Agric. FoodChem. 2017, 65, 10383–10394.
4. Çin Farmakope Komisyonu Çin farmakopesi (2015)
5. https://phytochem.nal.usda.gov/plant-morus-alba
6. https://www.znaturalfoods.com/products/sun-dried-white-mulberries-organic
7. Kadam et al. 2019. The Mulberry, Morus alba (L.): The Medicinal Herbal Source for Human Health Int.J.Curr.Microbiol.App.Sci (2019) 8(4): 2941-2964
8. C.-H. Peng, L.-K. Liu, C.-M. Chuang, C.-C. Chyau, C.-N. Huang, C.-J. Wang Mulberry water extracts possess an anti-obesity effect and ability to inhibit hepatic lipogenesis and promote lipolysis J Agric Food Chem, 59 (2011), pp. 2663-2671
9. ,J J Chang, M J Hsu, H P Huang, D J Chung, Y C Chang, C J Wang Mulberry anthocyanins inhibit oleic acid induced lipid accumulation by reduction of lipogenesis and promotion of hepatic lipid clearance Journal of Agricultural & Food Chemistry, 61 (2013), pp. 6069-6076
10. https://www.healthline.com/nutrition/foods/mulberries#benefits
11. Wang, T. Y., Zhang, X. Q., Chen, A. L., Zhang, J., Lv, B. H., Ma, M. H., et al. (2020). A comparative study of microbial community and functions of type 2 diabetes mellitus patients with obesity and healthy people. Appl. Microbiol. Biotechnol. 104 (16), 7143–7153. doi:10.1007/s00253-020-10689-7
12. Wang et al. 2010. Molecular basis of traditional Chinese medicine in cancer chemoprevention. Curr Drug Discov Technolgy . 2010 Mar;7(1):67-75
13. Małgorzata Łochyńska; Energy and Nutritional Properties of the White Mulberry (Morus alba L.)Journal of Agricultural Science and Technology A 5 (2015) 709-716.
